จันทรานครเกิดวิบัติแห้งแล้งจนองค์จันทราทิตย์ต้องให้โอรสฝาแฝด “ไกรเดช–เพชรา” ออกเดินทางตามหาดาบเจ็ดสี ระหว่างทางเพชราได้ไม้เท้าศักดิ์สิทธิ์จากฤาษีทั้งห้า ถูกครุฑาเทพสาปเป็นกวาง ก่อนสุวรรณมาลัยช่วยแก้คำสาปจนทั้งคู่เกิดความผูกพันกัน
เพชราออกผจญภัยต่อไปถึงนครเนมิน ช่วยวนาลีและชาวเมืองจากคำสาปพ่อมดผาดำ แลกกับการเสียสละชีวิตของวนาลีจนเพชราและเจ้าแก้วพ้นคำสาป และยังเดินหน้าตามหาดาบเจ็ดสีและไกรเดชไม่หยุด
อีกฟากหนึ่ง “สิงห์” หนุ่มพเนจรได้แหวนวิเศษมีกุมารฤทธิ์–เดช รับใช้ พัวพันกับอมราวดีธิดาโหดแห่งอุตรนคร ถูกกาฬราชสาปเป็นแวมไพร์ ต้องดิ้นรนเอาตัวรอดกลางเกมรัก เกมหลอก และการแย่งชิงมณีเจ็ดแสง
ดาบเจ็ดสีและมณีเจ็ดแสงถูกช่วงชิงไปมาระหว่างเพชรา ไกรเดช อัคนี กาฬราช อนันตนาคราช ท้าวพันตา และพวกฤาษีฝ่ายมืด จนเกิดศึกใหญ่ ม้าเท้าดำปะทะไม้เท้าวิเศษ ฝาแฝดพนาเวศ–พนมวันกลับมาเกิดเป็นโอรสของสุวรรณมาลัยและลีลาวดี รวมทั้งความรักซับซ้อนระหว่างเพชรา สุวรรณมาลัย ลีลาวดี วนาลี สิงห์ และอมราวดี
ท้ายที่สุดท้าวพันตาดูดเอาความชั่วทั้งปวงมารวมในตนจนกลายเป็นมหามาร เพชรา สิงห์ และอัคนีร่วมกันโค่นมันลง ดาบเจ็ดสีและมณีเจ็ดแสงถูกทำลาย โลกกลับสู่ความสงบ เพชราครองรักกับสุวรรณมาลัยและลีลาวดี ส่วนสิงห์เลือกบำเพ็ญตนในป่าหิมพานต์ เก็บอมราวดีไว้เป็นรักเดียวตลอดกาล

เมื่อธิดากษัตริย์โรมวิสัยประสูติ มีเรือนไม้เล็กติดมือมาด้วย พระบิดาจึงตั้งนามว่า “โสนน้อยเรือนงาม” และนางมียาวิเศษชุบชีวิตคนตาย
วันหนึ่งโสนน้อยช่วยนางกุลาที่ถูกงูกัดจนฟื้น นางกุลาซาบซึ้งใจจึงขอติดตามเป็นทาสผู้รับใช้ไม่ห่างกาย
ฝ่ายนครนพรัตน์ พระวิจิตรจินดาถูกงูพิษกัดสิ้นพระชนม์ แต่โหรทำนายว่าจะฟื้นในเจ็ดปี หากมีธิดาเมืองอื่นมาชุบชีวิต พระบิดามารดาจึงเก็บพระศพและประกาศหาผู้รักษา
เมื่อโสนน้อยมาถึง นางขอให้กั้นม่านเจ็ดชั้นแล้วทายาชุบชีวิต แต่เพราะพิษงูทำให้ร้อน นางจึงถอดเครื่องทรงไปสรงน้ำ ระหว่างนั้นนางกุลานำเครื่องทรงไปใส่ พอเจ้าชายฟื้น ทุกคนจึงเข้าใจผิดคิดว่านางกุลาเป็นผู้รักษา
ท้ายที่สุดความจริงเปิดเผยว่าผู้ชุบชีวิตคือโสนน้อยเรือนงาม พระวิจิตรจินดาจึงลงโทษนางกุลา แต่โสนน้อยขอชีวิตไว้ แล้วทั้งสองพระองค์ก็อภิเษกกันอยู่ด้วยกันอย่างมีความสุข

ท้าวพรหมทัต มีมเหสี ชื่อ สุวรรณอำภา และมีพระราชโอรส ชื่อ ลักษณวงศ์ ทรงพามเหสีพร้อมด้วยพระราชโอรสเสด็จประพาสป่า ได้พบนางยักษ์ป่าแปลงเป็นสาวสวยทำเล่ห์กลจนท้าวพรหมทัตลุ่มหลง ต่อมาจึงสั่งประหาร มเหสี และพระโอรส แต่เพชฌฆาตสงสารจึงปล่อยไป นางสุวรรณอำภาถูกพระยายักษ์พาตัวไป ฤๅษีนำลักษณวงศ์ไปเลี้ยงคู่กับนางในดอกบัวชื่อนางทิพย์เกสร เมื่อโตขึ้นเรียนวิชาจนสำเร็จได้ฝากนางไว้กับฤๅษี ออกตามหามารดาจนพบได้ต่อสู้กับพระยายักษ์จนเข้าใจกันและเดินทางไปกู้บ้านเมืองโดยปราบนางยักษ์ป่าได้ และได้นางยี่สุ่นเป็นชายา นางทิพย์เกสรปลอมเป็นพราหมณ์(ชาย) ติดตามมาพบพระลักษณวงศ์ ด้วยความน้อยใจ จึงไม่แสดงตนให้พระลักษณวงศ์รู้ นางยี่สุ่นริษยาที่สามี ใส่ใจพราหมณ์มากจึงวางอุบาย กำจัดพราหมณ์เกสร ในที่สุดพราหมณ์ถูกประหาร ร่างของนางจึงกายเป็นหญิง ลักษณวงศ์เสียใจมาก เมื่อพระลักษณวงศ์พบว่าศพของนางทิพเกสรหายไป ก็ให้โหราจารย์ทำนาย

บนสวรรค์ เทพธิดารัตนชาติและนางฟ้าอัญมณีทั้งเก้าปราบเทพมรณะจนตกลงไปจุติเป็นโยคีดำ ขณะเดียวกันยักษ์ขันดินได้ “ขันแก้ววิเศษ” ก่อนถูกส่งไปเกิดตามหาคู่บุญในโลกมนุษย์
ที่นครไตรตรึง คำทำนายทำให้กำเนิดโอรส “ขันแก้ว” และธิดา “นพเก้า” แต่กองทัพปีศาจบุกเมืองจนราชวงศ์แตกพลัดพราก ขันแก้วถูกเลี้ยงโดยฝูงลิง ส่วนนพเก้าเติบโตในนครไพบูลย์พร้อมแหวนอัญมณีนพเก้า
เมื่อเติบโต นพเก้าแปรร่างได้เป็นเพชรรัตน์ มรกต บุษราคัม โกเมน นิลกาล มุกดา ไพฑูรย์ และเพทาย ร่วมกับขันแก้ว ศรีวิชัย และสหายเดินทางศึกเมืองต่าง ๆ ตามหาอัญมณีทั้งเก้าและความจริงเรื่องชาติกำเนิด
ศัตรูคือสุริยะ โยคีดำ และท้าวเมรุมาศ ผู้อยู่เบื้องหลังสงคราม ปีศาจ และการลักพาตัวระงับเนตร ทุกศึกแลกด้วยเลือด น้ำตา และการสละชีพของร่างอัญมณีแต่ละดวง จนขันแก้วครอบครองขันวิเศษ และนพเก้ารวมอัญมณีทั้งเก้าได้สำเร็จ
ในที่สุด “ขันแก้วนพเก้า” ระเบิดพลังทำลายโยคีดำ สุริยะ และท้าวเมรุมาศ นพเก้าฟื้นในร่างเพทาย คืนร่างระงับเนตรให้สมบูรณ์ ขันแก้วอภิเษกกับระงับเนตร ส่วนเพทายได้ครองรักกับศรีวิชัย ลักกะเพศ และสหายทุกคนจบลงท่ามกลางเสียงหัวเราะ ตำนานรักและศึกสวรรค์นี้จึงถูกเล่าขานไปชั่วกาลนาน

ขนิษฐา สาวงามถูกน้องสาวชื่อขนิษฐีอิจฉา ร่วมมือแม่หมอทำเสน่ห์ให้ผัวคือเศรษฐีภาติกะหันมารักตน จนขนิษฐาถูกทำร้ายตกน้ำตายและไปเกิดเป็นปลาบู่ทองคอยปลอบใจลูกสาวชื่อเอื้อย
เอื้อยถูกแม่เลี้ยงและอ้ายพี่น้องต่างแม่กลั่นแกล้งสารพัด แต่ก็มีต้นไม้และสัตว์ที่เป็นภพชาติใหม่ของแม่คอยคุ้มครอง จนได้พบรักกับเจ้าชายพรหมทัต
ฝ่ายขนิษฐีและแม่หมอไม่หยุดคิดร้าย วางแผนฆ่าเอื้อย แย่งสามี แย่งวัง ใช้ไสยเวทสะกดคนทั้งบ้านเมืองให้หลงผิดวุ่นวาย
เอื้อยตายแล้วกลับชาติมาเกิดเป็นนกแขกเต้า ได้พระฤๅษีช่วยจนคืนร่างมนุษย์ และมีลูกชายคือพระลบร่วมกันสู้จนเปิดโปงความชั่วของแม่หมอและอ้ายได้สำเร็จ
ท้ายที่สุด พรหมทัตฟื้นสติ ยกเอื้อยเป็นพระชายา ขนิษฐีกลายเป็นบ้า ภาติกะสารภาพผิด ส่วนเอื้อย–พรหมทัต–พระลบและลูกที่เกิดใหม่ ได้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข